Yaklaşȇr kendi sonuna kış. Ilkyaz yortuları başlȇr. Onnarın var meraklı hem derin maanaları. Eveldän dedelеrimiz hepsi adetleri bakarmıştılar hem koruyarmıştılar, çünkü inananırmıştılar, ani herbir adetin maanadan kaarä fayda getirän kuvedi dä var.
Yıl-yıldan adetlär basılȇr. Bakılȇrlar onnar, ama artık diil ölä, niceydi bu, deyelim 30-50 yıl geeri. Bekim dä gelecek genä o günnär, açan durum diişecek. Bü günnerä etişärsäk, paalı kiyatlar bizä yardımcı olacȇk. Adetlerimiz için zengin mаteriallar Evdokiya Soroçanunun “GAGAUZLARIN KALENDAR ADETLERİ” monografiyasında toplu. Piinir aftası için bu kiyatta olan bilgilärlän sizi tanıştırmaa kararı aldık.
Gagauzlarda ilkyaz yortularının çoyu baalı gezär din yortularına, angıların günü belli olêr Paskelleyä görä. Paskelleyä baalı halk arasında en sevilän yortu – Piinir aftası (Masleniţa). Bu arada en ilkin tutulêr ilkyaz çeketmesi, kış suuklarından sora bütün tabiatın uyanması. Yortular çekederlär Büük oruçtan bir afta ileri, açan başlêêr Paskellä orucu. Cumertesi, et duşniţası günü, anêrlar hepsini ölüleri. Bu gündä senselelerä hem komuşulara vererlär pomana – pişmiş yaanı. Bütün рiinir aftası gagauzlar iyerlär süt mallarını, yımırta, yapêrlar türlü hamur imekleri, onnarın arasında taa sık kıvırma, gözlemä h. b. Piinir aftasının cumertesindä – Piinir duşniţasında, ileştirerlär süt imekleri (sütläş), yımırta, pidä, kıvırma h. b.
En önemni masleniţa adetleri hem ritualları yapılêr pazar günü. Bu günü herbir evdä avşam ekmää için hazırlanêr yortu sofrası. Adetçä masleniţa sofrasının imekleri: yaanı mancaları, sütlü imeklär, pişmiş yımırta, piinirli, kaymaklı, kabaklı pidä. Yortu sofrasına toplanêrlar yakın senselelär, saadıçlar.
Bu günü gagauzlarda var adet prost etmää biri-birini, istemää evdekilär, senselelär, komuşular prost etsinnär. Adetä görä, gençlär bu avşam, angısına deerlär Prost olmak avşamı, lääzım gitsinnär saadıçlarına prost olmaa. Evel gençlär öpärmişlär saadıçlarının ellerini, büük senselelär dä, saadıç, kresniţa, verärmişlär onnara birär yımırta hem birär yanar mum. İnsanın inandıına görä, bu gün paklanmak günüymüş, prost edilärmiş günaalar.
Komuşular arasında prost olmak ritualı geçärmiş ateşlerin yanında, angıları yanarmış sokakta herbir evin yanında.
Avşamnen uşaklar yımırta sallarmışlar. Tavana bir biyaz ipliklän asarmışlar islää pişirilmiş soyulmuş yımırta. Çevirip onu, sallarmışlar taraftan-tarafa. Uşaklar lääzımmış tutsunnar yımırtayı aazlan eki dalasınnar bir parça, ellerinnän yardım etmeyeräk. Açan uşakların birisi dalarmış yımırtayı, ozaman iplii yakarmışlar da ona görä bakarmışlar, nesoy bereket olacȇk ileriyä. İplik yanarsa tavana kadar, - yıl olacek bereketli.
Masleniţa adetlerindä büük er kaplarmış ateş. Halk inanışlarına görä, ateşin varmış büük paklamak hem korumak kuvedi. İnanarmışlar, ani ateş koolêêr kötü ruhları hem, tersinä, çeker bereket, saalık hem selemet kuvetlerini. Ateş yakmak adeti etişti bizim günnerä kadar. Masleniţa ateşi (pırliga, ulülinga) yakarmışlar sokakta evlerin yanında. Ateşin dolayanına toplanarmış uşaklar, gençlär, büüklär. Herkezi atlarmış ateşin üstündän – ‘ani saa olmaa, paklanmaa günaalardan’, hem dä inanarmışlar, ani ateş atlamak koruyacek pirelerdän hem başka zararcı böceklerdän.
Küü çocukları bu vakıt gezärmişlär atlı şiritlän hem püsküllän gözäl donadılmış beygirlerdä. Kızlar bekläärmişlär onnarı tokatların yanında eki toplanarmışlar köşelerdä. Açan peydalanarmışlar atlılar, çekedärmiş şamata, hepsi şennenärmiş. Çocuklar atlarmışlar ateşin üstündän atlı, inanılarmış, ani bunu yaptıkları için yıl olacek bereketli. Şindiki vakıtta ateş atlamanın ritual maanası may unuduldu, şindiki gençlär için ateş atlamak – sade bir şen iilenmäk.
Pazertesi günü oruç tutmaktan kalan imekleri verärmişlär hayvannara, yaalı kapları lääzımmış isleecä yıkamaa: çekedärmiş Büük oruç.
Masleniţadan sora ilk üç gün en zormuş. Karılar hem genç kızlar tutarmışlar trimur: üç gün hiç bişey imäzmişlär. Ani orucu biraz kolaylatmaa deyni toplarmışlar dernek: kızlar yapaa işlärmişlär, örärmişlär, dikärmişlär, çocuklar da onnarı iilendirärmişlär. Ertesi günü gidärmişlär kliseyä komka almaa. Komka aldıktan sora babular kızlara hem hepsinä, kim tutmuş trimur, ikram edärmişlär meyva kurusundan hoşaf hem pesmetçik. Açan kızlar dönärmişlär klisedän, anaları yaparmış pomana. Trimur tutan kızlar gidärmişlär biri-birinä pomanayı kabletmää. Oruç vakıdı hiç olmazmış şennenmää, yapılmazmış horu, düün.
Hazırladı Maria Kasım